Antikythera Düzeneği Yanlış Çalışmış Olabilir

Ünlü Antikythera düzeneği daha önce düşünüldüğünden daha az hassas ve işlevsel olabilir.

Antikythera düzeneği hakkında yapılan yeni analizler, dişlilerin üçgen şekli ve aralarındaki hafif düzensiz aralıkların “göksel bilgisayarın” düzgün çalışmasını engellediğini, hatta tamamen bloke etmiş olabileceğini öne sürüyor.

Simülasyonlarda böyle bir tıkanıklığın sadece 120 günlük bir çalışmanın ardından gerçekleştiği görüldü. Peki bu meşhur mekanizma gerçekten çalışıyor muydu?

Antikythera Düzeneği Nedir?

Antikythera düzeneği antik çağın en karmaşık ve gizemli aletlerinden biridir. 30’dan fazla çark, kadran ve kolun birleşimi, ay ve güneş tutulmalarını, gezegenlerin konumlarını, bir sonraki Olimpiyat Oyunlarının tarihini ve hatta saatini gösterebiliyordu. Peki bu antik “göksel bilgisayarın” amacı neydi? Bu bir astronomik alet miydi, bir gösteri nesnesi miydi yoksa sadece bir sergi parçası mıydı? Peki, yaklaşık 2000 yıllık Antikythera Düzeneği’ni kim inşa etti? Bu konu henüz netlik kazanmadı.

Ancak bir soru daha var: Bu antik göksel bilgisayar ne kadar iyi çalışıyordu? Çünkü Antikythera Mekanizması’nın yalnızca aşırı derecede aşınmış parçaları deniz tabanında bulunmuş olduğundan, bu soruyu cevaplamak zordur. Ancak cihazın muhafaza edilen dişlileri en azından bazı ipuçları sağlıyor; bunu Arjantin’deki Mar del Plata Ulusal Üniversitesi’nden Esteban Guillermo Szigety ve Gustavo Arenas bildiriyor. Ölçüm verileri ve bilgisayar modelleri kullanılarak tasarımda olası hata kaynakları daha detaylı analiz edildi.

Üçgen Diş Sorunu

Dişli takımındaki 30’dan fazla dişlinin dişleri ilk ipucunu veriyor. Antikythera düzeneğinin dişlileri modern dişlilerden farklı olarak trapezoidal değil, üçgen şeklindedir. Araştırmacılar, “Bu üçgen diş şekli, birbirine geçen dişlerin pozisyonuna bağlı olarak bazen daha hızlı, bazen daha yavaş olan düzensiz bir harekete yol açıyor” şeklinde açıklıyor. Modelde, bunun astronomik göstergelerin doğruluğunu nasıl etkilediği test edildi.

Sonuç: Düzensiz dişli yapısına rağmen, düzenek dişlerinin üçgen şekli mekanizmanın hassasiyeti üzerinde pek bir etki yaratmadı. Örneğin, model simülasyonlarının da gösterdiği gibi, Ay’ın hareketini gösteren ibre doğru konumdan en fazla 1,5 derece sapmıştı. Metonik takvim döngüsünde sapma en fazla 0,74 gün, güneş tutulmalarının hesaplanmasında ise 0,32 gün olarak gerçekleşti.

Düzensiz Diş Aralıkları ve Sallanan Tekerlekler

Ancak Antikythera düzeneğinin ikinci bir hata kaynağı daha vardı ve bu daha ciddi sonuçlara yol açabilirdi. Bunlar dişlilerin üretimindeki küçük yanlışlıklardır. Szigety ve Arenas, “Olası hatalardan biri dişlilerin hafif bir eksantrikliği olabilir” şeklinde açıklıyor: “Dişli ekseninin deliği tam olarak geometrik merkezde değilse, dişli sallanacaktır.”

Bir diğer potansiyel sorun ise, bir dişlinin dişlerinin birbirinden tam olarak aynı uzaklıkta olmaması durumunda ortaya çıkar. Ancak yine de dişliler eşit şekilde dönmez ve ekranda hatalar, hatta arızalar meydana gelebilir. Araştırmacılar, bu iki hatanın çeşitli kombinasyonları için durumun böyle olup olmadığını birkaç yüz model çalışmasında test ettiler. Antik buluntunun dişlilerinin eksik ve aşırı aşınmış olması nedeniyle gerçek üretim hataları artık doğru bir şekilde ölçülemiyor.

Sadece 120 gün Sonra Abluka mı?

Yapılan testler, Antikythera düzeneğinin bu tür üretim hatalarına rağmen nispeten hassas bir şekilde çalışmış olması gerektiğini ortaya koydu. Bu nedenle işaretçiler, düzensiz diş aralıklarına ve eksenlerde hafif bir oynama olmasına rağmen, doğru konumdan yalnızca 0,2 ila 0,5 derece saptı. Sadece Ay göstergesinde Szigety ve Arenas’ın tespitlerine göre 23 dereceye kadar sapmalar yaşandı.

Ancak çok daha ciddi bir şey daha vardı: Araştırmacılar hesaplamalarını daha önce arkeologlar tarafından hesaplanan diş aralığı ve aks geometrisindeki dalgalanmalara dayandırırsa, dişliler sıkışacaktı. Simülasyonda görüldüğü üzere, ortalama olarak Ay pozisyonu için dişli sistemi 129 gün sonra, Güneş tutulması çevrimlerinin gösterimi ise 121 gün sonra bloke oldu. Bazı durumlarda ise bu sıkışma dişlerin gevşemesine ve ellerin hareket etmesinin durmasına neden oluyordu.

Üretim Hataları Abartılıyor mu?

Somut olarak bu, eğer hatalar daha önce varsayıldığı kadar büyük olsaydı, antik göksel bilgisayarın düzgün çalışmayacağı anlamına gelir. Tıkanıklıklar mekanik müdahalelerle tekrar tekrar giderilmediyse Antikythera mekanizmasının sürekli olarak sıkışması gerekir. Araştırmacılar, “Bu sonuç iki sonuca varmamızı sağlıyor: Ya mekanizma hiç düzgün çalışmadı ya da üretim hataları Mike Edmunds tarafından belirlenenlerden daha küçüktü” diyor.

Szigety ve Arenas’a göre ikinci varyant daha olası: “Su altında geçen 2.000 yıllık etkiler dişlileri deforme etmiş olabilir ve BT taramalarının çözünürlüğü dişlerin tepe ve çukurlarını doğru bir şekilde belirlemek için yeterli olmayabilir” diye açıklıyorlar. “Çoğu dişli sağlam olmadığı için Edmunds da eksik verilerle çalışmak zorundaydı.” Bu nedenle hataların abartılmış olma ihtimali yüksektir. (Önbasım arXiv, 2025; doi: 10.48550/arXiv.2504.00327 )

Kaynak: 
arXiv